Lasy w Polsce - nasze zielone dziedzictwo
Spacery po lesie są jedną z najprzyjemniejszych i najchętniej wybieranych form relaksu. Bliskość natury ma pozytywny wpływ na nasze zdrowie i samopoczucie – zwłaszcza latem, które sprzyja spędzaniu większej ilości czasu na zewnątrz. Międzynarodowy Dzień Ziemi przypomina nam, jak ważną rolę lasy pełnią w różnych obszarach naszego życia. Jakie usługi i korzyści dają ludziom ekosystemy leśne? Czym jest leśny savoir-vivre i dlaczego lasy potrzebują ochrony? Na te i inne pytania, odpowiadamy w artykule.
Lasy w Polsce – zielone dziedzictwo, które zachwyca bogactwem i różnorodnością
22 kwietnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Ziemi – ziemi, która jest naszym pierwszym i najważniejszym domem. Ziemi, która każdego dnia wykonuje ogromną pracę, abyśmy mieli zdrowe, dobre i komfortowe warunki życia. Dzisiejsze święto to doskonała okazja do refleksji nad tym, jakie korzyści czerpiemy z natury każdego dnia i co robimy, aby jak najlepiej chronić bioróżnorodność, czyli bogactwo życie na Ziemi. Jednym z najcenniejszych zasobów, jakimi obdarowała nas Matka Natura, są lasy w Polsce – nasze zielone narodowe dziedzictwo, które mamy obowiązek wspólnie chronić i z którego powinniśmy być dumni.
Lasy zajmują około 30% powierzchninaszego kraju, co w przeliczeniu na jednego mieszkańca daje 0,25 ha. Powierzchnia polskich lasów wszystkich form własności (bez gruntów związanych z gospodarką leśną) wynosi 9 264 666 ha. To jedne z najbardziej złożonych ekosystemów lądowych, w stanie naturalnym, a więc nieprzekształcone przez człowieka, charakteryzujące się wysoką różnorodnością biologiczną, liczną obecnością mikrosiedlisk i stanowiące miejsce życia wielu gatunków roślin i zwierząt, powiązanych ze sobą wzajemnymi zależnościami i występujących w określonych warunkach środowiskowych.
Usługi i korzyści jakie zapewniają ekosystemy leśne
Lasy pełnią rolę naturalnej klimatyzacji, magazynują wodę i regulują klimat - zarówno lokalnie, jak i globalnie. Ich bogactwo, o ile to lasy nieprzekształcone przez człowieka, przejawia się nie tylko w złożoności warstw i układów ekologicznych czy różnorodności fauny i flory, ale i w licznych usługach oraz korzyściach, jakie wynikają dla człowieka z obecności tego typu terenów zielonych. Ekosystemy leśne dostarczają nam wielu dóbr materialnych (np. drewno, owoce, grzyby i jagody) i niematerialnych (np. magazynowanie wody, regulacja klimatu, prozdrowotne działanie).
Korzyści jakie daje nam przyroda, w tym lasy, nazywa się usługami ekosystemowymi. Europejska klasyfikacja usług ekosystemowych (Common International Classification of Ecosystem Servi ces - CICES) wyróżnia tutaj trzy główne sekcje: zaopatrzeniową, regulacyjną i kulturową.
Ekosystemy leśne - korzyści dla przyrody i planety
Pośród licznych korzyści, jakich lasy dostarczają człowiekowi, można wymienić m.in. regulację temperatury i obiegu wody, ochronę przed suszą i powodziami czy łagodzenie skutków zmian klimatycznych poprzez magazynowanie węgla. Lasy skutecznie regulują lokalny klimat i łagodzą go, co można porównać do działania klimatyzacji – np. latem chronią nas przed upałami. Drzewa, w szczególności te duże i starsze, skutecznie ograniczają przedostawanie się promieni słonecznych do niższych partii lasu i gleby, co w konsekwencji, pozwala na zatrzymanie napływu gorącego powietrza i utrzymywanie przyjemnego chłodu.
Oszacowano, że w lasach będących własnością skarbu państwa, zarządzanych przez Lasy Państwowe, w wyniku retencji glebowej i intercepcji roślinnej w ciągu roku może zgromadzić się ponad 51 mld m3 wody[1]. Dla porównania całkowita ilość wody zmagazynowanej w sztucznych zbiornikach retencyjnych w Polsce wynosi ledwie 4 mld m3. Największym magazynem wody w ekosystemach leśnych jest gleba. Zatrzymuje się w niej około 62% (tj. 31,5 mld m3) całkowitej ilości wody mogącej potencjalnie zgromadzić się w ciągu roku w polskich lasach, kiedy w roślinach zgromadzone jest 37% wody.
Dzięki osłonie drzew, w lesie jest mniejsze naświetlenie i działanie wiatru, dzięki czemu powietrze w lesie jest mocniej wysycone parą wodną niż na terenach otwartych, co sprawia, że mikroklimat lasu jest inny niż poza nim. Dzięki osłonie drzew i lepszemu przewodzeniu wody w głąb gleby, ekosystemy leśne, w szczególności lasów starych, są mniej narażone na ryzyko wystąpienia suszy. W przypadku gdy do niej dojdzie, las łagodzi jej skutki.
[1] Affek A., Kołaczkowska E., Kowalska A., Regulska E., Wolski J., Solon J., 2023. Usługi ekosystemowe polskich lasów. Ocena potencjału. Warszawa: Fundacja WWF Polska.
Ekosystemy leśne - korzyści dla człowieka
Wkład ekosystemów leśnych w dobrostan człowieka jest ogromny, choć często niedoceniany. Jako społeczeństwo musimy mieć świadomość, że zdrowe funkcjonowanie człowieka jest ściśle związane z dobrami i usługami dostarczanymi przez środowisko naturalne, w tym przez lasy. Zdrowie, energia i bezpieczeństwo to jedne z najważniejszych korzyści, jakie czerpiemy z przyrody. Ekosystemy leśne dostarczają nie tylko dóbr materialnych, ale też wielu usług kulturowych, zapewniając warunki do aktywności wspierających zdrowie i kondycję psychofizyczną.
Jakie korzyści lasy dają ludziom?
- Tlen i oczyszczanie powietrza
- Zapobieganie suszy i powodziom
- Regulacja klimatu - lokalnie i globalnie
- Rekreacja i wypoczynek
- Drewno i materiały drewnopochodne
- Owoce i grzyby
- Miód i zapylanie
- Rośliny i zioła lecznicze
Jedną z najważniejszych usług, jakie dostarczają dla przemysłu i gospodarki jest surowiec drzewny. Drewno w zależności od gatunku wykorzystywane jest jako materiał konstrukcyjny mebli (lite drewno) lub przerabiane na produkty drewnopochodne, papiernicze i energetyczne. Z lasu pozyskuje się także inne surowce, takie jak: włókna celulozowe do produkcji tekstyliów, żywice, tłuszcze, woski, barwniki czy substancje aromatyczne. Las jest także bogatym źródłem żywności dla człowieka i substancji leczniczych, dostarczając nam owoce, grzyby, nasiona, rośliny zielarskie i przyprawy, soki z drzew, miód czy dziczyznę.
Terapia lasem i kąpiele leśne – dobroczynny wpływ na zdrowie
Terapia lasem jest bardzo często wykorzystywana w kontekście leczenia chorób psychicznych z grupy zaburzeń lękowo-depresyjnych. Pełni także istotną funkcję w profilaktyce chorób somatycznych, np. nadciśnieniu tętniczym i cukrzycy. Kąpiele leśne pozwalają przywrócić przeciążony układ nerwowy do równowagi, stymulować układ krążeniowo-oddechowy oraz zredukować stres fizjologiczny, a co za tym idzie, poziom hormonów: kortyzolu i adrenaliny. Regulują także aktywność układu współczulnego i przywspółczulnego, a także znacząco wspomagają odporność. Drzewa iglaste wydzielają fitoncydy, które mają pozytywny wpływ na aktywność komórek biorących udział w niszczeniu patogenów. Już jedna wizyta w lesie wystarcza, aby zapewnić nam odporność na cały miesiąc.
Pozytywny wpływ kąpieli leśnychna ludzkie zdrowie związany jest z obecnością w lasach:
· mikroorganizmów typowych dla siedlisk leśnych, korzystnie wpływających na funkcjonowanie układu odpornościowego;
· fitoncydów,czyli substancji wytwarzanych przez rośliny, często w celach obronnych, przeciwko grzybom, bakteriom i wirusom;
· olejków eterycznych, które swoim zapachem wprawiają nas w pozytywny nastrój i odprężają;
· ograniczonego nasłonecznienia, czyli mniejszego natężenia światła słonecznego;
· zieleni – kolor ten wpływa pozytywnie na nasz nastrój i system nerwowy;
· niższej temperatury oraz jej mniejszych wahań i ekspozycji na wiatr;
· wyższej wilgotności niż na terenach otwartych;
· powietrza przefiltrowanego i oczyszczonego z pyłów i niekorzystnych dla ludzi drobnoustrojów.*
Posłuchaj podcastu: O czym szumi las? | WWF Polska
Jak chronić lasy? O roli zrównoważonej gospodarki leśnej
Polskie lasy nie są niezniszczalne, a ich zasoby nie pozostają niewyczerpane. Ludzka ingerencja w ekosystemy leśne, zwłaszcza ta nieprzemyślana i nieodpowiedzialna, może przynieść katastrofalne skutki nie tylko dla przyrody, ale i dla samego człowieka. Około 85% surowca drzewnego produkowanego w Polsce sprzedawane jest podmiotom gospodarczym z branży meblowej, drzewnej i papierniczej. W ciągu ostatnich 30 lat roczne zużycie drewna przez statystycznego mieszkańca Polski wzrosło z 0,4 m3 do ponad 1 m3.
Jak możemy chronić nasze lasy i ograniczyć ich degradację? Najprostszym sposobem jest ograniczenie konsumpcji. Robiąc zakupy możesz podjąć decyzję lepszą lub gorszą dla naszej planety. Podejmuj przemyślane decyzje zakupowe, jak nie potrzebujesz – nie kupuj. Jak coś kupimy, to zadbajmy o to aby użytkowanie było długotrwałe. Jak dany przedmiot nie jest nam potrzebny, odsprzedanie lub oddanie innym osobom.
Nie marnujmy drewna i innych surowców, konsumujmy odpowiedzialnie. Pomóc lasom można także poprzez świadome wybory zakupowe i edukację w zakresie materiałów wykorzystywanych w produkcji mebli oraz źródła ich pochodzenia. Bardzo ważna jest także świadomość w kwestii poprawnej segregacji odpadów i oddawanie np. papieru oraz produktów z niego wykonanych do recyklingu, co przyczynia się do wydłużenia cyklu ich przydatności.
Aby skutecznie chronić lasy, musimy pozyskiwać drewno z dbałością o środowisko naturalne. Świadectwem tego, że produkty drewniane lub drewnopochodne z dużym prawdopodobieństwem pochodzą z lasów zarządzanych w sposób zrównoważony, jest międzynarodowy certyfikat FSC (ang. Forest Stewardship Council), przyznawany zarządzającymi lasami oraz podmiotom z branży drzewnej, którego jasno określone standardy, stawiają wysokie wymogi w tak istotnych kwestiach, jak m.in. ochrona różnorodności biologicznej, starodrzewów, wód i gleb.
Leśny savoir-vivre, czyli o dobrych manierach w lesie
Las jest domem dla wielu gatunków roślin i zwierząt, z których wiele pozostaje pod ochroną. Odwiedzając go i korzystając z jego dobrodziejstw jesteśmy gośćmi, co zobowiązuje nas do przestrzegania zasad tam panujących i pamiętania o dobrych manierach. O czym należy pamiętać wybierając się do lasu?
1. Zachwyć się przyrodą. Zwolnij, obserwuj - wokół Ciebie kryje się wiele tajemnic, które masz na wyciagnięcie ręki. Potrafisz rozpoznać, jakie rośliny i gatunki drzew są dookoła Ciebie? Wiesz jaki ptak śpiewa? Znasz owada, który chodzi pod Twoimi nogami? Jeśli nie znasz, warto się z nimi zapoznać.
2. Masz przewodnik do rozpoznawania gatunków zwierząt (np. ptaków), roślin lub grzybów? Zabierz do ze sobą i użyj w lesie.
3. Zachowaj ciszę i nie hałasuj.
4. Nie wjeżdżaj do lasu samochodem.
5. Nie niszcz roślinności i nie wchodź w uprawy leśne.
6. Nie zostawiaj po sobie śmieci i w szczególności resztek jedzenia - ogryzki także zabierz ze sobą.
7. Zbieraj tylko te owoce, grzyby i zioła, które nie są objęte ochroną.
8. W Parkach Narodowych i rezerwatach przyrody poruszaj się tylko po wyznaczonych szlakach - najlepiej pieszo.
9. Podczas spaceru z czworonogiem, trzymaj go na smyczy.
10. Nie rozpalaj ogniska w miejscach, które nie są do tego wyznaczone.
11. Nie pal papierosów i nie spożywaj alkoholu.
12. Jeśli zauważysz pożar czy inne niepokojące sytuacje z udziałem ognia — natychmiast zaalarmuj straż pożarną, dzwoniąc pod numer 998 lub 112.
Polskie lasy są naszym wspólnym dobrem i narodowym dziedzictwem, które potrzebuje naszej ochrony. W to wyjątkowe święto, jakim jest Dzień Ziemi, zastanówmy się, jak możemy lepiej korzystać z oferowanych przez nie zasobów, aby nie niszczyć ich bioróżnorodności i wyraźmy wdzięczność Matce Naturze, która troszczy się o nas każdego dnia. Znając usługi i korzyści, jakich dostarczają ekosystemy leśne, możemy podejmować bardziej świadome decyzje zakupowe i korzystać z dobrodziejstw lasów w odpowiedzialny sposób. Dobry stan zachowania lasów jest fundamentem bezpiecznej przyszłości naszych dzieci, wnuków i następnych pokoleń.
Źródła:
Usługi ekosystemowe polskich lasów - ocena potencjału.pdf
O czym szumi las? | WWF Polska
